از فرود آمدن آدم علیه السلام و حوا بر زمین، سالهای زیادی می گذشت و هر روز بر جمعیت انسان ها اضافه می شد و نسل آدم علیه السلام رو به فزونی می نهاد و زمین جولانگاه فرزندان آدم علیه السلام بود .
از آن روز که بشر پا به عرصه کره خاکی نهاد، پیکار حق و باطل نیز آغاز گشت و هر چه تعداد انسان ها زیادتر می شد، عرصه این پیکار نیز وسیع تر می گشت . آن روز که قابیل نتوانست هابیل را تحمل کند و در فکر از میان برداشتن او افتاد، آدم علیه السلام به نصیحت و راهنمایی او پرداخت و او را از نافرمانی و معصیت بر حذر داشت، اما قابیل به سخنان آدم علیه السلام گوش نداد و به وسوسه های شیطان رو آورد و مرتکب قتل برادر و فساد بر زمین شد . این پیکار هم چنان ادامه یافت .
خداوند برای راهنمایی و رساندن انسان ها به سوی نور و رهایی آن ها از ظلمت، پیامبرانی را یکی پس از دیگری فرستاد تا به یاری آدمیان بیایند و آن ها را به وادی هدایت رهنمون شوند . بدین سان پس از حضرت آدم علیه السلام پیامبرانی آمدند و به هدایت گری پرداختند .
چند نسل پس از آدم علیه السلام، ادریس علیه السلام به پیامبری رسید . خداوند پس از ادریس علیه السلام اولین پیامبر اولوالعزم خود یعنی نوح علیه السلام را به سوی مردم فرستاد و این در هنگامی بود که مردم به جای سپاسگزاری از خدا و پیروی از رسولان قبلی، به وسوسه های شیطان گوش می دادند .
آری در حالی که صدها سال از هبوط آدم علیه السلام بر زمین می گذشت، به جای خداپرستی و اطاعت از فرستادگان خدا، بت پرستی و توسل به بت ها در میان مردم رواج یافته بود .
آنان بت های گوناگونی به نام های «ود» ، «سواع » ، یغوث » ، «یعوق » ، «نسر» و امثال آن را می پرستیدند . (1) هر گاه گرفتار می شدند، برای رفع مشکلات زندگی خود به آن بت ها توسل می جستند و در برابر آنان خضوع می کردند . در مصائب به آن ها پناه می بردند و شفای بیماران خود را از بت ها می خواستند هرگاه خشکسالی می آمد، می کوشیدند تا با جلب خشنودی و رضایت بت ها، زمینه نزول باران را فراهم نمایند .
×× چرا بیشتر مردم در آن دوران به بت پرستی رو آورده بودند؟
× با رجوع به تاریخ، روشن می شود که دو مساله باعث پیدایش بت پرستی و خضوع در برابر بت و پرستش آن ها بوده است: جلب منفعت و دفع ضرر .
انسان هایی که جمعیتشان از زمان حضرت آدم علیه السلام تا حضرت نوح علیه السلام رو به فزونی نهاده بود، نیازهای متعددی پیدا کرده بودند و چون به تنهایی قادر به برآورده ساختن آن احتیاجات نبودند، ناچار در برابر سبب مربوط به هر حاجت خضوع می کردند و آن را می پرستیدند .
از سوی دیگر، وقوع طوفان ها، زلزله ها و بلایای طبیعی این خیال را در آن ها پدید آورد که اسباب قاهره ای در کار است که با خضوع در برابر آن ها و عبادت آنان می توان از خشمشان جلوگیری کرد . (2) پس به طور کلی می توان گفت آن چیزی که بشر را به بت پرستی و شرک واداشت یکی از این دو مساله بوده است: یا خوف از خشم آلهه و بیم از سلطنتی که برای آن آلهه نسبت به حوادث زمینی قائل بودند; یا امید به برکت و سعادتی که از ناحیه بت ها می پنداشتند (3)
×× آیا قرآن نیز آنچه را که از تاریخ بیان گردید، تایید می نماید؟
× آری قرآن بیم و هراس و امید و منفعت طلبی را به عنوان دو عامل پیدایش و روآوری به بت پرستی دانسته و با پذیرش نیاز انسان به تکیه گاه و پشتیبان در خوف ها و خواسته هایش، تذکر می دهد آن که می تواند ترس شما را زایل کند و امید شما را برآورد، این بت ها نیستند . از این روی، بت پرستان را مذمت می کند و می فرماید: «آیا به جز خدا را به دوستی می گیرید، در حالی که اوست آفریننده آسمان ها و زمین و اوست طعام دهی که خود بی نیاز از طعام دهنده است .» (4) باز به همین خاطر است که نوح علیه السلام به قومش می گوید: «از بت پرستی دست بردارید و به سوی او رو آورید تا از آسمان بر شما باران فرستد و شما را به اموال و فرزندان کمک کند و برای شما نهرهایی قرار دهد . چرا برای خدای یگانه شکوهی قائل نمی شوید؟ در حالی که اوست که شما را با این تنوع آفرید . آیا نمی نگرید هفت طبقه آسمان را چه نیکو آفرید و ماه را در میان آن ها چون نوری و خورشید را همانند چراغی روشن کننده قرار داد؟ ای مردم، خدا شما را از زمین خلق کرد، سپس شما را به آن باز می گرداند و سرانجام شما را از زمین مبعوث می کند و خداست که زمین را برای شما همانند بستری قرار داد تا به راحتی در آن سیر کنید .» (5)
پس توصیه خداوند به بت پرستان آن بود که خدا پاسخگوی بیم و امید شماست، نه این بت ها و از این جهت تنها اوست که شایسته پرستش است .
×× آیا این دو عامل به یک اندازه در بت پرستی نقش داشته اند؟
× خیر . خوف بیشتر تاثیر داشته; چرا که طبعا اعتماد و امید مردم به خودشان است و کم تر به دیگران امیدوار می شوند و لذا قرآن هم وقتی وظایف انبیاء علیهم السلام را بر می شمرد، انذار را بیش تر ذکر می کند تا بشارت را . (6)
×× آیا امروزه نیز مرام بت پرستی وجود دارد؟
× آری . تمدن عصر حاضر نیز معجونی مرکب از سنت های بت پرستی قدیم است، با این تفاوت که بت پرستی قدیم جنبه فردی داشت، ولی در عصر حاضر به شکل اجتماعی درآمده است . (7) اگر دیروز یک فرد نفع و ضرر خود را در خضوع و پرستش و تبعیت از یک بت می دید، امروزه جوامع بشری سود و زیان خود را در بت هایی چون تمدن غرب و قدرت های بزرگ و به طور کلی در غیر خدا می بینند; از استکبار جهانی می هراسند و به دنبال جلب رضایت اویند و نفع و سود خود را یکسره در تمدن غرب می جویند .
×× آیا بت پرستان بت ها را شفیع نزد خدا می پنداشتند، یا آن ها را خدای مستقل می دانستند؟
× آیین بت پرستی در آغاز پیدایشش، بر اساس توحید صانع بود; یعنی آنان خالق جهان را یکی می دانستند و این بت ها را شفیع نزد خدا می پنداشتند و می گفتند: این بت ها را نمی پرستیم، مگر برای این که ما را قدمی به خدا نزدیک کنند (8) و چون این مقربان از حواس آنان غایب بودند، از این روی مجسمه ای به صورت بت برای آنها می ساختند و به این وسیله با عبادت و پرستش به آن ها تقرب می جستند تا شفیع ایشان نزد خدا شوند . (9)
البته بسیاری از عوام مشرکان، بت را مستقل در الوهیت می دانستند، نه شفیع در درگاه خدا و حتی آن را مقدم بر خدای متعال و برتر از او می پنداشتند . (10)
×× آیا علت استمرار بت پرستی، فقط همان مساله بیم و امید است؟
× خیر عوامل دیگری نیز در استمرار بت پرستی نقش داشته اند که در ادامه ذکر می شود . به هر حال باید گفت که بت پرستی تنها به پرستش یک مجسمه یا ستاره یا خورشید خلاصه نمی شود، بلکه هر کس از غیر خدا بترسد و قطع امید نکند، گرفتار نوعی شرک و بت پرستی شده است . چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده است تنها کسانی مسلمان واقعی و راستین هستند که در دین و پرستش و اعتقادشان چیزی را با خدا شریک نکرده اند . (11) اینان کسانی هستند که خیر را به دست خدا می بینند و تنها از نافرمانی و خشم او می ترسند .
به هر حال در حالتی که ظلمت کفر و شرک، سراسر هستی را فرا گرفته بود و همگان در دام شیطان گرفتار شده بودند و زمین و آسمان در انتظار روشنایی و نور به سر می برد، خداوند فرستاده ای دیگر و پیامبری اولوالعزم را برای ارشاد مردم مبعوث نمود و فرمود: «ما نوح را به سوی قومش فرستادیم تا قومش را قبل از آمدن عذاب دردناک انذار دهد» (12)
×× پیامبر اولوالعزم با سایر پیامبران چه تفاوتی دارد؟
× در روایات نقل شده است که از میان همه انبیا تنها 313 نفر دارای مقام رسالت بوده اند و از بین این رسولان، به پنج نفر انبیای اولوالعزم گفته شده است که عبارتند از: حضرت نوح علیه السلام، حضرت ابراهیم علیه السلام، حضرت موسی علیه السلام، حضرت عیسی علیه السلام، و حضرت محمد صلی الله علیه و آله .
البته باید دانست در خود قرآن هم از پیامبرانی به عنوان اولوالعزم سخن به میان آمده، ولی نام آن ها به صراحت گفته نشده، بلکه فرموده است: «فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل » . (13) از این آیه فقط این مطلب استفاده می شود که پیامبران اولوالعزم دارای عزم راسخ و صبر و استقامت بوده اند . البته در روایات، ویژگی انبیای اولوالعزم این چنین بیان شده است که فقط ایشان صاحب شریعت بوده اند (شریعت یعنی احکام اجتماعی و قوانین لازم برای روابط پیچیده جامعه انسانی).
از این روی، کتاب های آسمانی دو دسته اند: 1- کتاب های آسمانی مانند زبور; «و آتینا داود زبورا» (14) (ما به داود زبور را دادیم). طبق روایات، داود از پیامبران اولوالعزم نبوده و کتاب آسمانی چنین پیامبرانی فقط دارای مطالب اخلاقی، خبرهای غیبی، ادعیه، مناجات و امثال این ها بوده است .
2- کتاب های آسمانی به نام شریعت . همان طور که قبلا اشاره شد، طبق روایات فقط پنج نفر از پیامبران دارای چنین کتاب های آسمانی بوده اند که نفر اول آن ها، حضرت نوح علیه السلام است . مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله در تفسیر المیزان، جلد دوم، ذیل آیه 213 سوره بقره گفته اند: ظهور این آیه در آن است که زندگی انسان ها قبل از زمان حضرت نوح علیه السلام بسیار ساده بوده است; یعنی هنوز به صورت زندگی شهری و اجتماعات وسیع در نیامده بود تا محتاج قانون باشد . (15)
×× نوح علیه السلام در برابر قومی که همگی به بت پرستی رو آورده بودند به چه کاری دست زد؟
× حضرت نوح علیه السلام هرگز خود را فردی تنها نمی دانست که در مقابل یک قوم نمی تواند کاری انجام دهد و سخنانش اثری ندارد، پس باید از رسالت خویش دست بردارد، بلکه او به وظیفه خود و به مسؤولیتی که خداوند بر دوش او نهاده بود می اندیشید و تلاش می کرد با استفاده از بهترین روش ها، قوم خود را راهنمایی کند و آنان را از بت پرستی و شرک نجات دهد . او استوار و ثابت قدم، رسالت خویش را آغاز کرد و از هیچ کوششی در رسیدن به مقصدش - یعنی نجات مردم از بت پرستی - کوتاهی نکرد; هر چند قومش او را مسخره می نمودند و می گفتند: به این مرد بنگرید که با آن که همانند ماست و مانند ما انسان ها غذا می خورد و راه می رود و لباس می پوشد، ادعای برتری دارد و خود را فرستاده خدا می شمارد و از وجود خدایی به جز بت هایمان خبر می دهد . مردم بدانید او دیوانه است و دچار جن زدگی شده است .
نوح علیه السلام که با عزمی راسخ در اندیشه انجام رسالت الهی خویش بود، به تبلیغ و ارشاد قومش ادامه داد و با وجود شنیدن سخنان سخت و اتهامات گزنده ای که به او نسبت می دادند، باز هم در پی انذار و بیم دادن آنان بود و می گفت: ای مردم، از خدا بترسید و از روز عذاب دردناک بر حذر باشید . حضرت نوح علیه السلام سالهای بسیاری میان قومش زندگی کرد و به دعوتش ادامه داد، اما جز تعداد اندکی به او ایمان نیاوردند .
×× قرآن کریم گفت و گوی میان نوح علیه السلام و قومش را چگونه نقل نموده است؟
× نوح علیه السلام به آن قوم بت پرست گفت: «من به طور آشکار شما را از نافرمانی خدا بیم می دهم » (16) ای قوم، دست از بت پرستی بردارید و «خدا را بپرستید و از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید» (17) ای مردم، اگر دست از شرک بردارید و به عبادت خدای یکتا بپردازید، مطمئن باشید که «خداوند گناهان گذشته شما را می بخشد و شما را عذاب نمی نماید» (18) . در برابر این سخنان نوح علیه السلام، عده ای اندک به نوح ایمان آوردند، اما تعداد زیادی به انذارهای او توجه نکردند، بلکه «کافران به او گفتند می بینیم که تو بشری مثل ما هستی » (19) و مانند ما زندگی می کنی و غذا می خوری و می خوابی تو چگونه خود را رسول خدا می نامی و از او خبر می دهی، در حالی که «ما برای تو بر خودمان هیچ برتری نمی بینیم » (20) . فرشته که نیستی، اموال بسیار هم که نداری، حتی «پیروانت افراد فرومایه هستند» (21) آنان به نوح گفتند: نه تنها «هیچ برتری بر خودمان برایت نمی بینیم، بلکه گمان می بریم که تو از دروغگویان هستی » (22) و «این سخنانی که می گویی افترایی بیش نیست » (23) که به دروغ به خدا نسبت می دهی .
ادامه دارد .
پی نوشت ها
1- سوره نوح، آیه 23 .
2- محمد حسین، طباطبایی، ترجمه المیزان، ج 7 ص 41 .
3- همان، ص 270 .
4- همان، ص 42 .
5- اقتباس از آیات 20- 10 سوره نوح
6- محمد حسین، طباطبایی، پیشین، ص 270 .
7- همان، ج 4 ص 254 .
8- زمر، آیه 3 .
9- محمد حسین، طباطبایی، پیشین، ج 6، ص 153 .
10- همان، ج 10، ص 413/انعام، آیه 136 .
11- روایت ابن مسکان از امام صادق علیه السلام در اصول کافی، به نقل از ترجمه المیزان، ج 7، ص 27 .
12- سوره نوح آیه 1 .
13- سوره احقاف آیه 35 .
14- سوره نساء آیه 163 .
15- آیت الله مصباح یزدی، راهنماشناسی، ص 264- 263 .
16- نوح، آیه 2 .
17- نوح، آیه 3/شعرا، آیه 108 و آیه 110 .
18- نوح، آیه 4 .
19 و 20- هود، آیه 27 .
21- هود، آیه 27/شعراء، آیه 111 .
22- هود، آیه 27 .
23- هود، آیه 35
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
